ئەنتۆنیۆ گرامشی: لە نێوان شۆڕشگێڕی ترانس کولتووری و گۆڕینی میحوەرەکان بەرەو ئەندامێتی.. و . لەعەرەبیەوە(یاسین لەتیف)
ئەنتۆنیۆ گرامشی: لە نێوان شۆڕشگێڕی ترانس کولتووری و گۆڕینی میحوەرەکان بەرەو ئەندامێتی نا وابەستەیی – ڕێبازێکی پۆست کۆلۆنیالیزم)..
“هەرچەندە مێژووی هەر وڵاتێک کۆنتر بێت، ئەو چینە کەڵەکەبووانەی تەمەڵ و مشەخۆرن لەسەر ‘میراتی کۆن’ دەژین، هاوکات خانەنشینەکانی مێژووی ئابووری ژمارەیان زیاتر و قورستر دەبن.” ئەنتۆنیۆ گرامشی (١٨٩١-١٩٣٧)، بیرمەندی مارکسیزمی ئیتاڵی، بە یەکێک لە دیارترین کەسایەتیە ڕۆشنبیرەکانی سەدەی بیستەم دادەنرێت. بەشداریەکی قووڵی تیۆری لە بیری سیاسی و کولتووری و کۆمەڵایەتیدا کردووە ، بیرۆکەکانی چوارچێوەی سنوری ئیتالیایان تێپەڕاندووە و بوون بە ئامرازی شیکاری جیهانی بە تایبەتی لە چوارچێوەی لێکۆڵینەوەکانی پۆست کۆلۆنیالیزم ، لێکۆڵینەوەکانی گرامشی لە دەوری خوێندنەوەی شۆڕشگێڕێکی ترانس کولتوری دەسوڕێتەوە لە گەڵ تەرکیز کردنە سەر چەمکی هەژموون . بیرۆکەی ئۆرگانیک و گۆڕانکاریە کولتووری-سیاسیەکان کە دەتوانن بەشداربن لە بنیاتنانی ئۆرگانیکی ناوابەستە لە ڕێگەی ڕێبازی پۆست کۆلۆنیالیزمەوە . ئامانجی توێژینەوەکە ئاشکرا کردنی ئەوەیە کە چۆن بیرۆکەکانی گرامشی بەکاربهێنرێت بۆ تێگەیشتن لە داینامیکی هێز لە چوارچێوەی پۆست کۆلۆنیالیزم و جەختکردنەوە لەسەر تواناکانی بۆ دووبارە داڕشتنەوەی پەیوەندیە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان لە جیهانی غەیرە ڕۆژئاوایدا . گرامشی چۆن چۆنی دیاردەی هەژمونی کولتوری ئیمپریالیستی بەسەر کولتورە وابەستەکاندا پێناسە دەکات؟ ، ئایا ستراتیژێتێکی پێویست هەیە پەیڕەو بکرێت بۆ بەرەنگاری ڕۆشنبیری و بە دەست هێنانی ڕزگاریەکی تەواو سیاسی ؟ .
( گرامشی و پۆست کۆڵۆنیالیزم )
گرامشی لە شاری سەردینیا لەدایک بووە کە یەکێکە لە ناوچە پەراوێزخراوەکانی ئیتاڵیا ئەمەش هەستیاریەکی تایبەتی پێبەخشی بە پرسەکانی پەراوێز و ناوەند ، ئەو کات چالاکوانێکی سیاسی بوو لە حیزبی شیوعی ئیتالیا، ساڵانێکی زۆر لە زیندان لە ژێر دەسەڵاتی ڕژێمی فاشیستی بە سەر بردووە لە (١٩٢٦-١٩٣٧) ، لە نووسینی “دەفتەرەکانی زیندان”دا، کۆمەڵێک تێبینی فەلسەفی و سیاسی کە بنەمای بەشداریە تیۆریەکانی گرامشی پێکهێنا ، وەک بیرۆکەکانی سەبارەت بە هەژموون، ڕۆشنبیری ئۆرگانی ،جەنگی مانۆڕی و بابەتی کە کەرەستەکانی شیکردنەوەی تێدا خستە ڕوو بۆ تێگەیشتن لە پەیوەندیەکانی چینایەتی و ڕۆشنبیری لە کۆمەڵگاکانی سەرمایەداریدا . بەم پێیە لێکۆڵینەوەکانی پۆست کۆڵۆنیالیزم هەوڵدەدەن بۆ تێگەیشتن و هەڵوەشاندنەوەی پێکهاتەی ئیمپریالیزم کە کارێگەریەکانی بەردەوام بوون لە مەڕ پەیوەندیەکانی کۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری پاش کۆتایهێنان بە ئیمپریالیزمی فەرمی . بیرمەندانی وەک ئێدوار سەعید و هۆمی بابا و گایاتری سپیڤاک بیرۆکەکانی گرامشیان بەکارهێناوە بۆ شیکردنەوەی هەژمونی کولتوری و سیاسی لە چوارچێوەی پۆست کۆلۆنیالیزمدا . چەمکی هەژمون لای گرامشی ئاماژەیە بۆ کۆنترۆڵکردنی چینی دەسەڵاتدار لە ڕێگەی قبوڵکردنی کولتوریەوە نەک هێزی زۆرەملێ ، بەو مانایەی گونجاندن لەگەڵ بیرۆکەی کۆلۆنیالیزمی کولتوری و کۆنترۆڵکردنی “لۆژیکی گشتی” لە کۆمەڵگا کۆڵۆنیالیزمەکاندا .
( گرامشی وەک شۆڕشگێڕێکی ترانس کولتوری
چەمکی هەژموون و بەکارهێنانەکانی پۆست کۆلۆنیالیزم)
چەمکی هەژموون یەکێکە لە بەشداریە هەرە دیارەکانی گرامشی ، گرامشی پێیوایە هەژمون کاتێک بەرجەستە دەبێت کە چینی دەسەڵاتدار بتوانێت جیهانبینی خۆی وەک بەشێک لە “لۆژیکی گشتی” کۆمەڵگا بسەپێنێت.بۆ ئەوەی خەڵک وەک شتێکی ئاسایی قبوڵی بکات لە چوارچێوەی پۆست کۆلۆنیالیزمدا ، دەکرێت هەژموون وەک میکانیزمێک بخوێنرێتەوە بۆ درێژەدان بە
کۆنترۆڵی ڕۆژئاوا لە ڕێگەی کولتوور و پەروەردە و میدیاوە ، بۆ نمونە دەکرێت کارێگەری هەژموونی ڕۆژئاوا وا ببینرێت بۆ بەردەوام بوونی مۆدێلی ڕۆشنبیری و ئابووری ڕۆژئاوا وەک ستاندارێکی جیهانی تەنانەت لەو کۆمەڵگایانەش کە سەربەخۆییان بەدەستهێناوە .
( پێناسەی هەژمون لای گرامشی )
گرامشی هەژمون وەکو پرۆسەیەک پێناسە دەکات کە بەهۆیەوە جیهانبینی چینی دەسەڵاتدار دەسەپێنرێت بەسەر هەموو کۆمەڵگادا بە چەشنێک ئەم دیدە دەبێتە بەشێک لە ” لۆژیکی گشتی ” کە تاکەکان بە ئارەزووی خۆیان وەریدەگرن نەک بە هێزی زۆرەملێ بە پێچەوانەی کۆنترۆڵی ڕاستەوخۆوە کە پشت بە سەرکوت دەبەستێت . هەژموون پشت بە قبوڵکردنی کولتوری و ئایدیۆلۆژی دەبەستێت ، ئەمەش وا دەکات زیاتر بەردەوام بێت . هەژموون لە ڕێگەی دامودەزگاکانی کۆمەڵگەی مەدەنی وەک پەروەردە، ڕاگەیاندن، ئایین و کولتوورەوە ، بە دیدێت، کە هۆشیاری بەکۆمەڵ لە قاڵب دەدەن و بەهاکانی چینی دەسەڵاتدار دەچەسپێنن .
(پێکهاتەکانی هەژموون) .
قبوڵکردنی خۆبەخشانە: – هەژموون تەنها پشت بە هێز نابەستێت بەڵکو بەندە بە توانای چینی دەسەڵاتداروە تا ئەو ڕادەیەی چینەکانی دیکە قەناعەت پێبکات کە بەرژەوەندیەکانی گونجاوە لەگەڵ بەرژەوەندیەکانی تەواوی کۆمەڵگا . هاوکات دەرکەوتن و قبوڵکردنی خۆبەخشانە لە وەرگرتنی مۆدێلی کولتوری و ئابووری ڕۆژئاوا لەلایەن نوخبە ناوخۆیەکانەوە وەک ستاندارێکی “جیهانی” لە چوارچێوەی پۆست کۆڵۆنیالیزمدا .
دامەزراوە ڕۆشنبیریەکان : – دامەزراوەکانی وەک قوتابخانەکان، زانکۆکان، کەرەستەکانی میدیا و دامەزراوە ئاینیەکان ئامرازگەلێکی سەرەکین بۆ بڵاوکردنەوەی باڵادەستی و هەژموون کە شێوازی لە قاڵبدانی تاکەکانە بۆ بینینی جیهان ، بۆ نمونە لە وڵاتانی دوای ئیمپریالیزم زمانە کۆلۆنیالیزمەکانی (وەک ئینگلیزی) لە پەروەردەدا بەکاردەهێنرێن بۆ بەردەوام بوونی هەژمونی مۆدێلی ڕۆژئاوایی .
لۆژیکی گشتی : – ئاماژەیە بۆ ئەو بیروباوەڕ و بەهایانە کە لە کۆمەڵگادا دەبنە ” سروشتی “. گرامشی پێیوایە لۆژیکی گشتی بێلایەن نییە، بەڵکو بە شێوەیەک لە قاڵب دراوە کە بەرژەوەندی چینی دەسەڵاتدار تێدا ڕەنگ بداتەوە . دەرکەوتنی لۆژیکی گشتی لە قبوڵکردنی مۆدێلی مۆدێرنەو گەشەکردنی ڕۆژئاوا وەکو تاکە ڕێگای پێشکەوتن لە چوارچێوەی پۆست کۆڵۆنیالیزم .
هاوسەنگی نێوان هێز و قبوڵکردن : -هەژموون بە تەواوی دەسەڵاتی زۆرەملێ ڕەدناکاتەوە بەڵکو قبوڵکردنی کولتوری لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی و سەربازی تێکەڵ دەکات . لە کاتێکدا قبوڵکردن شکستی هێنا چینی دەسەڵاتدار پەنا بۆ سەرکوتکردن دەبات.
(ئامرازەکانی هەژموون لە چوار چێوەی پۆست کۆڵۆنیالیزم) .
لە کۆمەڵگاکانی دوای کۆلۆنیالیزمدا، هەژموونی ڕۆژئاوا لە ڕێگەی چەند میکانیزمێکەوە بەردەوامە: –
زمان: زمان ئامرازێکی سەرەکی هەژموونی کولتووریە بە کار هێنانی زمانە کۆلۆنیالیزمەکانی(وەک ئینگلیزی یان فەرەنسی) لە پەروەردە و ئیدارەدا باڵادەستی کولتووری ڕۆژئاوا بەردەوام دەکات و زمانە ناوخۆییەکان پەراوێز دەخات. بۆ نمونە لە هیندستان زمانی ئینگلیزی بووە بە زمانی نوخبەی پەروەردەیی و کارگێڕی و زمانەکانی وەک هیندی یان تامیل لە هەندێک چوارچێوەدا پەراوێز خراون . پەروەردە: سیستەمی پەروەردە لە وڵاتانی دوای ئیمپریالیزم زۆرجار میتۆدی ڕۆژئاوایی بەکار دێنن کە تەرکیز دەخەنە سەر گێڕانەوەی مێژوویی کۆلۆنیالیزم بەمەش کولتوورە ناوخۆیەکان بێ بەها دەکەن . بۆ نمونە لە ئەفریقا مەنهەجەکان سەرنج دەخەنە سەر مێژووی ئەوروپا لەسەر حیسابی مێژووی ناوخۆیی ئەفریقا. ڕاگەیاندن و ڕۆشنبیری گەلی: ئامرازەکانی ڕاگەیاندنی جیهانی تەرویج دەدات بە نۆرم و بەهاکانی ڕۆژئاوا وەکو تاکگەرایی و بەرخۆری ، ئەمەش کاریگەری دەنوێنێت لە سەر ناسنامەی ڕۆشنبیری گەنجانی کۆمەڵگاکانی پاش ئیمپریالیزم . بۆ نمونە باڵادەستی هۆلیوود و میدیای ڕۆژئاوایی لە داڕشتنی پێوەرەکانی جوانی و سەرکەوتن لە ئاسیا و ئەفریقا . نوخبە ناوخۆیەکان: نوخبە ناوخۆیەکان ڕۆڵ دەگێڕن لە بەهێزکردنی هەژموون بە وەرگرتنی مۆدێلی ڕۆژئاوایی لە سیاسەت و ئابووری و کولتوور. گرامشی ئاماژە بەو نوخبەیانە دەکات پێیان دەڵێت “ڕۆشنبیری نەریتی” کە خزمەت بە بەرژەوەندی چینی دەسەڵاتدار دەکەن .
(ڕۆشنبیری ئۆرگانیک و ڕزگار بوونی ڕۆشنبیری)
چەمکی ڕۆشنبیری ئۆرگانیک یەکێکە لە پایە بنەڕەتیەکانی بیرکردنەوەی ئەنتۆنیۆ گرامشی بەو پێیەی نوێنەرایەتی ئامرازێکی ناوەندی دەکات بۆ بەرەنگاربونەوەی هەژموونی کولتووری و سیاسی ، بە پێچەوانەی ڕۆشنبیری تەقلیدی کە خزمەت بە بەرژەوەندی چینی دەسەڵاتدار دەکات . ڕۆشنبیری ئۆرکانیک بە توندی پەیوەستن بەو چین و کۆمەڵانەی کە پەراوێز خراون و کار دەکات بۆ بەرز کردنەوەی ئاستی هۆشیاری ڕۆشنبیری و سیاسیان و بونیادنانی دژە هەژموون لە چوارچێوەی دوای ئیمپریالیزم . ڕۆڵی ڕۆشنبیری ئۆرگانیک سنورە چینایەتیەکان تێدەپەڕێنێت و شوناسە کولتوری و نەتەوەیە پەراوێزخراوەکان لەخۆدەگرێت، ئەمەش وایکردووە کە لە بەرەنگاربونەوەی هەژموونی ڕۆژئاوادا ڕۆڵی سەرەکی هەبێت . ئەم توێژینەوەیە ئامانجی وردەکاری ڕۆڵی ڕۆشنبیری ئۆرگانیکە، تیشک دەخاتە سەر ئەرکەکانی، ستراتیژیەکانی، بەکارهێنانی پراکتیکی و ئەو ئاڵنگاریانەی کە لە چوارچێوەی دوای ئیمپریالیزمدا ڕووبەڕووی دەبێتەوە . لەم ڕوانگەیەوە گرامشی لە “دەفتەرەکانی زینداندا” جیاوازی دەکات لە نێوان دوو جۆر ڕۆشنبیردا:
ڕۆشنبیری نەریتی: سەر بە نوخبە ڕۆشنبیرە نەریتیەکانە (وەک ئەکادیمی و قەشە و کاهنەکان)زۆرجار سەربەخۆ لە ململانی چینایەتی کار دەکات بۆ بەردەوامکردنی هەژموونی کولتووری چینی دەسەڵاتدار .
ڕۆشنبیری ئۆرگانیک: لە ناو چین یان گروپێکی کۆمەڵایەتی دیاریکراوەوە سەرهەڵدەدات و بەرژەوەندیەکانی خۆی دەردەبڕێت و وەک ڕێکخەر و کۆکەرەوەیەک مامەڵە دەکات . ڕۆشنبیری ئۆرگانیک مەرج نییە ئەکادیمیک بێت، دەکرێت نووسەر، هونەرمەند، چالاکوان، یان مامۆستایەک بێت کە پەیوەندیەکی تۆکمەو نزیکی بە کۆمەڵگاکەیەوە هەبێت لە چوار چێوەی دوای ئیمپریالیزم . ڕۆڵی ڕۆشنبیری ئۆرگانیک فراوانتر دەبێت و نوێنەرایەتی گروپە پەراوێزخراوەکانی کولتووری و نەتەوەیی دەکات وەک گەلانی ڕەسەن، جووتیاران، یان کەمینە زمانیەکان لە بەرامبەر هەژموونی ڕۆشنبیری ڕۆژئاوا .
(ئەرکەکانی ڕۆشنبیری ئۆرگانیک)
ڕێکخستنی هۆشیاری بەکۆمەڵ: ڕۆشنبیری ئۆرگانیک کار بۆ بەرزکردنەوەی هۆشیاری کولتوری و سیاسی گروپە پەراوێزخراوەکان دەکات ، کە یارمەتی دەدات لە ڕەگ و ڕیشەی پەراوێزخستنی خۆی تێبگات و دیدی ڕەخنەگرانەی پەرەپێدەدات بۆ هەژموون . بۆ نمونە لە چوارچێوەی پۆست کۆلۆنیالیزمدا، ڕۆشنبیری ئۆرگانیک گێڕانەوەی کۆلۆنیالیزم هەڵدەوەشێنێت کە ڕۆشنبیری ڕۆژئاوا وەک ستانداردی مۆدێرنیتە دەخەنە ڕوو . بەرهەمهێنانی زانیاری ناوخۆیی: بەشداری دەکات لە بەرهەمهێنانی ئەو زانیاریانەی کە ڕەنگدانەوەی ئەزمون و بەها ناوخۆیەکانە، وەک ئەدەب، هونەر، یان لێکۆڵینەوەی مێژوویی بۆ بەرەنگاربونەوەی هەژمونی کولتووری . بۆ نمونە بەرهەمهێنانی بەرهەمی ئەدەبی بە زمانە ناوخۆیەکان بۆ پێشخستنی ناسنامەی ڕۆشنبیری .
ڕێکخستن و کۆکردنەوە: کار دەکات وەک ناوبژیوانێک لە نێوان گروپە پەراوێزخراوەکان و دامەزراوە سیاسی و کولتووریەکان ، هاوکات یارمەتیدەرە بۆ بنیاتنانی بزووتنەوە کۆمەڵایەتیەکانی بەرەنگاری . بۆ نمونە ڕێکخستنی بزوتنەوە کولتووریەکان یان سیاسیەکان بۆ داوای مافی زمانی ناوخۆیی یان چاکسازی لە پەروەردەدا .
بنیادنانی دژە هەژمونیک : ڕۆشنبیری ئۆرگانیک هەوڵدەدات بۆ بنیادنانی دژە هەژمونیک لە ڕێگەی پێشخستنی نۆرم و بەهاو گێڕانەوەی ڕۆشنبیری ناوخۆیی ، ئاڵانگاری “لۆژیکی گشتی ” دەکات کە لە لایەن هەژموونی ڕۆژئاواوە سەپێنراوە .
(ستراتیژیەکانی ڕۆشنبیری ئۆرگانیک لە چوارچێوەی پۆست کۆلۆنیالیزمدا )
زیندووکردنەوەی ناسنامەی کولتووری: ڕۆشنبیری ئۆرگانیک تەرکیز دەخاتە سەر زیندوکردنەوەی ڕەگەزە کولتووریە پەراوێزخراوەکان، وەک زمان، هونەر و نەریتە ناوخۆیەکان . بەکارهێنانی پراکتیکی: نگوگی وا تیۆنگۆ لە کینیا داوای کرد ئەدەبیات بە زمانە ئەفریقیەکانی وەک کیکویو بنوسرێت، بەو پێیەی ئینگلیزی باڵادەستی کولتوری کۆلۆنیالیزم بەردەوام دەکات. پەرتوکی سڕینەوەی ئیمپریالیزم لە عەقڵدا (١٩٨٦) بەیاننامەیەکە ڕۆڵی ڕۆشنبیری ئۆرگانیک پیشان دەدات لە وەرگردنەوەی ناسنامەی ئەفریقیدا .
دوبارە نوسینەوەی مێژوو: کاردەکات بۆ گەڕاندنەوەی گێڕانەوە مێژوویە ناوخۆیەکان کە لە سەردەمی کۆلۆنیالیزمدا سڕاونەتەوە، بە مەبەستی بەرزکردنەوەی شانازی کولتووری و نەتەوەیی .
بەکارهێنانی پراکتیکی: لە هیندستان گروپی لێکۆڵینەوەکانی سەر بە سەرۆکایەتی ڕاناجیت گوها هەوڵەکانی خستە گەڕ بۆ دوبارە نوسینەوەی مێژووی جوتیاران و چینە پەراوێزخراوەکان ، ئەمەش ئاڵانگاری چیرۆکەکانی کۆلۆنیالیزمی بەریتانیای بوو کە تەرکیزی لەسەر نوخبەکان بوو .
هۆشیاری و ڕۆشنبیرکردن: ڕێکخستنی ۆۆرک شۆپ و وتار و بەرنامەی پەروەردەیی بۆ بڵاوکردنەوەی هۆشیاری سەبارەت بە ناسنامەی کولتووری و مێژوویی.
پراکتیکی کردەیی: لە باشووری ئەفریقا، ستیڤ بیکۆ، سەرۆکی بزووتنەوەی “هۆشیاری ڕەشپێستەکان” ڕۆڵی ڕۆشنبیری ئۆرگانیکی بینی لە ڕێکخستنی بەرنامەی هۆشیاری بۆ بەرەوپێش بردنی شانازیکردن بە ناسنامەی ئەفریقی لە بەرامبەر ئاپارتایددا .
بەرهەمهێنانی بەرهەمی ڕۆشنبیری: بەشداریکردن لە بەرهەمهێنانی بەرهەمی ئەدەبی و هونەری و سینەمایی کە ئەزموونی گروپە پەراوێزخراوەکانی تێیدا ڕەنگ دەداتەوە .
بەکارهێنانی کردەیی: لە ڕۆژئاوای ئەفریقا، ئایمێ سیزەر و لیۆپۆڵد سێنگۆر بەشداریان کرد لە بزووتنەوەی “نێگریتوددا” بە نووسینی شیعر و شانۆگەری کە شوناسی ئەفریقای شکۆمەند کرد و ئاڵانگاری هەژموونی فەرەنساشی کرد .
ڕێکخستنی سیاسی و ڕۆشنبیری: کاردەکات بۆ بنیاتنانی بزووتنەوە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان کە داوای مافی گروپە پەراوێزخراوەکان دەکەن، وەک مافی خوێندن بە زمانە ناوخۆیەکان یان پاراستنی میراتی ڕۆشنبیری .
بەکارهێنانی کردەیی: لە بۆلیڤیا، ڕۆشنبیرانی ئۆرگانیکی دانیشتوانی ڕەسەن، وەک ئەندامانی بزووتنەوەی “پاچاکوتی “ڕۆڵیان هەبوو لە ڕێکخستنی داواکاریە سیاسیەکان بۆ بەرەوپێشبردنی مافی دانیشتوانە ڕەسەنەکان و زمانی کیچوا .
(شەڕی مانۆڕی و شەڕی پێگەیی)
گرامشی جیاوازی دەکات لە نێوان “جەنگی مانۆڕ” کە شۆڕشێکی ڕاستەوخۆیە لە دژی سیستەمی دەسەڵاتدار و “جەنگی پێگەیی” کە ستراتیژیەکی درێژخایەنە بۆ بنیاتنانی دژە هەژموون لە ڕێگەی ڕۆشنبیری و پەروەردەوە لە چوارچێوەی دوای ئیمپریالیزم ، شەڕی پێگەیی زیاتر گونجاوە بۆ بەرەنگاربونەوەی هەژموونی ڕۆشنبیری ڕۆژئاوا ، ئەوەش پێویستی بە بنیاتنانی دامەزراوەی ڕۆشنبیری و پەروەردەیی ناوخۆیی هەیە کە ناسنامەی خۆ بەرز بکاتەوە و ئاڵانگاری مۆدێلەکانی ڕۆژئاوا بکەن .
(بەرەو ئۆرگانیکی ناوابەستەیی)
ئۆرگانیکی گرامشی ئاماژەیە بۆ پەیوەندی قوڵی نێوان ڕۆشنبیر و ئەو چینە کۆمەڵایەتیەی کە نوێنەرایەتی دەکات ، بە پێچەوانەی ڕۆشنبیری نەریتی کە لە چوارچێوەی کۆمەڵایەتی دابڕاوە ، ڕۆشنبیری ئۆرگانیک کار بۆ پێشخستنی هۆشیاری چینایەتی و بەهێزکردنی چینە پەراوێزخراوەکان دەکات لە چوارچێوەی پۆست کۆلۆنیالیزمدا . دەکرێت چەمکی ئۆرگانیک بەرفرەوانتر بکرێتەوە بە چەشنێک کە بونیادی ناسنامەی ڕۆشنبیری و سیاسی سەربەخۆ لە هەژمونی ڕۆژئاوا بگرێتەوە . ئەندامێتی ناوابەستەیی پێویستی بە دوبارە داڕشتنەوەی پەیوەندی نێوان ناوەند و پەراوێز هەیە، بەجۆرێک کە کولتوورە غەیرە ڕۆژئاوایەکان تەنیا وابەستەی مۆدێلی ڕۆژئاوایی نەبن ئەمەش دەتوانرێت لە ڕێگەی دوبارە نووسینەوەی مێژوو و وەرگرتنەوەی چیرۆکە مێژوویەکانی ناوخۆ کە لە سەردەمی ئیمپریالیزمدا پەراوێز خراون یان سڕاونەتەوە بە دیزهێنرێت .
پێشخستنی زمانە ناوخۆیەکان: بەرەنگاربوونەوەی باڵادەستی زمانەوانی ڕۆژئاوا بە زیندوکردنەوەی زمانە ناوخۆیەکان و بەکارهێنانیان لە پەروەردە و ڕاگەیاندندا.
بنیادنانی دامەزراوەی ڕۆشنبیری سەربەخۆ : دروست کردنی ژینگەی ڕۆشنبیری بە مەبەستی ڕەنگدانەوەی ناسنامەی ناوخۆو پێشخستنی خود هۆشیاری .
(پەرەپێدانی هۆشیاری بەکۆمەڵ)
گرنگی: گرامشی پێیوایە بنیاتنانی هۆشیاری بەکۆمەڵ بنەمای بەرەنگاربونەوەی هەژموونە لە چوارچێوەی پۆست کۆلۆنیالیزمدا، ئەمەش پێویستی بە بەهێزکردنی گروپە پەراوێزخراوەکانە بۆ تێگەیشتن لە مێژوو و ناسنامەی خۆیان.
ستراتیژی: ڕێکخستنی ۆۆرک شۆپ و بەرنامەی هۆشیاری لەسەر شوناسی ڕۆشنبیری و مێژوو ، هاوکات بەکارهێنانی میدیای ناوخۆیی بە مەبەستی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری کولتووری و بەشداریکردنی پێکهاتە ناوخۆیەکان لە بزووتنەوە سیاسی و کولتووریەکان .
بەکارهێنانی پراکتیکی: لە ئەفریقای باشوور بزووتنەوەی هۆشیاری ڕەشپێستەکان بە سەرۆکایەتی ستیڤ بیکۆ سەرنجی خستە سەر پێشخستنی شانازیکردن بە ناسنامەی ئەفریقیەوە لە ڕێگەی پەروەردەی گەلیەوە .
فەلەستین : ناوەندەکانی ڕۆشنبیری بەرخوردان ئەدەب و هونەر بەرهەم دێنن بە مەبەستی پێشخستنی ئاستی هۆشیاری ناسنامەی فەڵەستین بۆ ڕووبەڕووبونەوەی هەژمونی ئیسرائیل . لە چوارچێوەی ئەفریقای دوای کۆلۆنیالیزمدا، هەوڵەکان بۆ بنیاتنانی ئەندامێتیەکی ناوابەستە لە بەرهەمەکانی نووسەرانی وەک نگوگی وا تیۆنگۆدا دەبینرێت کە داوای بەکارهێنانی زمانە ئەفریقیەکانیان دەکەن لە ئەدەب و پەروەردەدا ، یان لە بزووتنەوە ڕزگاریخوازە کولتووریەکانی وەک بزوتنەوەی نەگریتود لە ڕۆژئاوای ئەفریقا ، هەروەها دەکرێت بیرۆکەکانی گرامشی بۆ بزوتنەوەکانی بەرخۆدانی کولتووری لە ئەمریکای لاتینیش بەکاربهێنرێت، وەک بزوتنەوە ڕەسەنەکانی بۆلیڤیا و ئیکوادۆر کە هەوڵدەدات ناسنامەی کولتووری و سیاسی ناوخۆیی بگەڕێنێتەوە.
(ئاڵانگاریەکانی جێبەجێ کردنی بیرۆکەکانی گرامشی لە چوارچێوەی دوای کۆلۆنیالیزمدا)
فرە ڕۆشنبیری: کۆمەڵگاکانی دوای کۆلۆنیالیزم بە فرەچەشنیەکی گەورەی کولتووری تایبەتمەندن، ئەمەش دروستکردنی دژە هەژمونێکی یەکگرتوو قورس دەکات.
جیهانگیری: جیهانگیری ئاڵانگاری نوێ بۆ ئەندامێتی ناوابەستە دروست دەکات، بەو پێیەی هەژموونی کولتووری ڕۆژئاوایی لە ڕێگەی میدیا و ئابووریەوە بەردەوامە .
دەسەڵاتی ناوخۆیی: لە هەندێک بەستێندا ڕەنگە نوخبە ناوخۆیەکانی دسەڵاتدار بیرۆکەکانی گرامشی بەکاربهێنن بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆیان نەک بەهێزکردنی پەراوێزخراوەکان.
(ئەنجام)
”دەبێت بە تەواوی ئاگاداری سنوورەکانی خۆت بیت، بەتایبەتی ئەگەر بتەوێت فراوانیان بکەیت”. ئەنتۆنیۆ گرامشی لە ڕێگەی چەمکەکانی هەژموون، ڕۆشنبیری ئۆرگانی و شەڕی پێگەیی ، توانایەکی فیکری ناوازە بۆ تێپەڕاندنی کۆنتێکستە ناوخۆیی و مێژوویەکان نیشان دەدات لە چوار چێوەی دوای ئیمپریالیزم ، بیرۆکەکانی ئامرازێکی بەهێزن بۆ تێگەیشتن لە داینامیکی دەسەڵاتی کولتووری و سیاسی، هەروەها بۆ بنیاتنانی ئەندامێتی ناوابەستەیی کە تەحەدای هەژموونی ڕۆژئاوا دەکات ،لە ڕێگەی بەرەوپێش بردنی هۆشیاری فەرهەنگی و سیاسی. ڕۆشنبیرانی ئۆرگانیک لە کۆمەڵگاکانی دوای کۆلۆنیالیزمدا دەتوانن ڕۆڵێکی سەرەکی بگێڕن لە دووبارە داڕشتنەوەی ناسنامەی خود و گەیشتن بە ڕزگاری کولتووری و سیاسی . لە گەڵ ئەوەشداجێبەجێکردنی ئەم بیرۆکانە پێویستی بە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی جیهانگیری و فرە کولتووریە کە داوای داهێنان دەکات بۆ گونجاندنی بیرۆکەکانی گرامشی لەگەڵ چوارچێوە ناوخۆیەکاندا . چەمکی هەژموونی گرامشی ئامرازێکی شیکاری بەهێز دابین دەکات بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی بەردەوامبوونی باڵادەستی کولتووری و سیاسی ڕۆژئاوا لە کۆمەڵگاکانی دوای کۆلۆنیالیزم . لە ڕێگەی زمان و پەروەردە و میدیاوە مۆدێلەکانی ڕۆژئاوا وەک ستانداردی گشتگیر هەژموون دەچەسپێنێت و ناسنامە ناوخۆییەکان پەراوێز دەخات ، لە گەڵ ئەوەشدا بوونی ستراتیژی شەڕی پێگەیی کە چوارچێوەیەکە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەژموون، لە ڕێگەی بنیاتنانی دژە هەژموونێکەوە کە لەسەر بنەمای زیندووکردنەوەی زمانەکان و گەڕاندنەوەی مێژوو و دامەزراندنی دامەزراوە کولتوورییە سەربەخۆکان ، سەرەڕای ئاڵنگاری وەک فرە کولتوری و جیهانگیری . چەمکی هەژموون هەر بە نەرمونیانی دەمێنێتەوەو دەتوانێت ئیلهام بەخش بێت بۆ بزووتنەوەی ڕزگاری ڕۆشنبیری و سیاسیی لە چوارچێوەی پۆست ئیمپریالیزم ، هەروەها بیرۆکەکانی گرامشی، بەتایبەتی هەژموون، فیکری ئۆرگانیک و شەڕی پێگەیی، ئامرازی شیکاری بەهێز دابین دەکات بۆ تێگەیشتن و بەرەنگاربوونەوەی هەژموونی کولتووری لە چوارچێوەی دوای کۆلۆنیالیزم . لە ڕێگەی ئەندامێتی ناوابەستە دەکرێت ڕۆشنبیرانی ئۆرگانیک ناسنامەی ناوخۆیی گەشەپێبدات و ئاڵنکاری مۆدێلی ڕۆژئاوا بکەن لە ڕێگەی ئستراتییژیەکانی وەک زیندووکردنەوەی زمانە ناوخۆییەکان و دووبارە نووسینەوەی مێژوو. سەرەڕای ئاڵنگاری وەک فرە کولتوری و جیهانگیری . بیرۆکەکانی گرامشی بە نەرم و نیان و گونجاوی دەمێنێتەوە، ئەمەش وایکردووە کە ئامرازێکی گرنگ بێت بۆ ڕزگاری کولتووری و سیاسی لە جیهانی دوای ئیمپریالیزمدا . ستراتیژییەکانی بەرەنگاربوونەوەی هەژموون لە چوارچێوەی دوای کۆلۆنیالیزمدا، کە لە بیرۆکەکانی گرامشیەوە وەرگیراون ، تیشک دەخاتە سەر بنیاتنانی دژە هەژموون لە ڕێگەی ڕۆڵی ڕۆشنبیری ئۆرگانیک و زیندووکردنەوەی زمانە ناوخۆیەکان و گەڕاندنەوەی چیرۆکەکانی مێژوویی و بنیاتنانی دامەزراوەی کولتووری سەربەخۆ و پەرەپێدانی هۆشیاری بەکۆمەڵ. دەرکەوتننی نموونەی فەڵەستین و ئەفریقا و هندستان و ئەمریکای لاتین و (کوردستانی ڕۆژئاوا . و.ک) کارێگەری ئەم ستراتیژیانە لە ئاڵنگاری ڕۆشنبیری ڕۆژئاوا ، سەرەڕای تەحەدیاتی وەک فرە کولتووری و جیهانگیری، ئەم ستراتیژانە بە نەرم و نیان و گونجاوی دەمێننەوە، ئەمەش وایکردووە ببنە ئامرازێکی گرنگ بۆ ڕزگاری کولتووری و سیاسی لە کۆمەڵگاکانی دوای کۆلۆنیالیزمدا.
پرسیارەکە ئەوەیە چۆن چۆنی جەنکی بەرەنگاری و شۆڕشگێڕی لەو ڕوبەرانە پێدەگات دژبە کۆڵۆنیالیزمی ئیستەیتانی بۆ ئەوەی ڕزگارییەکی ڕیشەیی لە وابەستەیی بەدەست بهێنین؟
و . لەعەرەبیەوە(یاسین لەتیف)
د . زهیر الخویلدی – حوارالمتمدن – ٢١ – ٨ – ٢٠٢٥
مواضیع و ابحاث سیاسیة
