لە چوار سندوقەوە بۆ نمایشی مێژووی با …1 … ڕزگار حەمە ڕەشید
…بەشی یەکەم…
شانۆگەری (مێژووی با)، بەرهەمی بەڕێوەبەرێتی هونەری شانۆ و پەیمانگای هونەرەجوانەکانی سلێمانی لە نوسینی بەهرامی بەیزایی، دەرهێنانی هونەرمەند دێرین حامید، نواندنی هونەرمەندان: ئالان هادی، لینا عوسمان، کاردۆ عەزیز، نەهرۆ محەمەد و ئەژین حەمە نوری لە ڕۆژانی ٢٤/٥ – ١/٦/ ٢٠١٦ لە هۆڵی ڕۆشنبیری سلێمانی نمایشکرا.
مێژووی با لە تێکستی چوار سندووقی نوسەری ئێرانی بەهرامی بەیزاییەوە وەرگیرابوو، وە هەوڵدرابوو بە لۆژیکی ئێستا- ئێرە بخوێنرێتەوەو دابڕێژرێتەوە. ئەم نوسینە هەوڵدانێکە بۆ قسەکردن دەربارەی چۆنیەتی گواستنەوەی گوتار لە تێکستەوە بۆ نمایش. چونکە لە مێژووی با دا لە زۆر شوێندا دەستکاری تێکستەکە کرا بوو، بەڵام ئەوەی بەلای منەوە گرنگە، جەوهەری پەیامە جیاوازەکانی دەق و نمایشە. زۆر جار ڕوودەدات گرووپێکی شانۆیی تێکستێك هەڵدەبژێرن چونکە جگە لەوەی لە ڕووی تەکنیکەوە کۆمەك بە پرۆژە هونەریەکەیان دەکات، وەك بیرۆکەش جیهان بینی و لێکدانەوەکانی نوسەر نزیکایەتی هەیە لەگەڵ دید و ڕوانینی گرووپەکەدا. بەڵام ئەوەی لەم نمایشەدا بەرچاو دەکەوێت تا ڕاددەیەك ناکۆکە لەگەڵ ستراکچەری گشتی گوتار و جیهانبینی نوسەردا.
تایتڵ لە “چوار سندوق” ەوە بۆ “مێژووی با”:
لە تێکستەکەی بەیزاییدا، “چوار سندوق” ئاماژەیەکی ڕاستەوخۆیە بۆ سندوقەکانی ئەو توێژە کۆمەڵایەتیانەی هەڵیبژاردوون، ئەو توێژە کۆمەڵایەتیانەی شەپۆلی ئیندیڤیجوالیزم( تاکگەرایی)، کە پلانێکی وردی دەسەڵاتە بۆ سەرقاڵکردنی مرۆڤەکان بە ژیانی تایبەتی خۆیانەوە، دایبڕاندوون لە هەر ئەگەرێکی کاری دەستەجەمعی و پێکەوە بیرکردنەوە لە ئایندە. قسەکردن دەربارەی ئەم حاڵەتانە زۆرجار بەستراوەتەوە بە چۆنیەتی لێکدانەوەو ڕەخنەکردنی سیستمی تۆتالیتاریزم و کۆلێکتیڤیزمەوە. کارەکتەرەکانی چوار سندوق هەریەکەیان نوینەرایەتی دیدو بەرخوردی توێژە کۆمەڵاتیەکانی خۆیان دەکەن: ئایین، بازرگان، ڕەشەخەڵك و ڕۆشنبیر. لای بەیزایی دواجار ئەوەی بەتەنیا دەمێنێتەوەو پێ لەسەر درێژەدان بە ناڕەزایەتی دەدات و خەون بە ژیانێکی باشترەوە دەبینێت خەڵکە بەشمەینەتەکەیە. لە دیمەنی بەسەرکردنەوەی نوێنەری سندوقەکاندا لە لایەن داهۆڵەوە، تەنیا نوێنەری بەشخوراوەکان ئیرادەی بەرەوڕووبوونەوەی تیادا بەدیدەکرێت، کە بە شێوازێکی تەنزئامێز وەڵامی داهۆڵ دەداتەوە، هەرچی سیانەکەیترن بەتەواوی خۆیان ڕادەستی ئەو چارەنوسەی ئێستایان کردووە. بۆیە لە کۆتاییشدا دەبینین تەنیا ئەو توانای شکاندنی سندوقەکەی خۆیی هەیە، دواتر کەمێك زیاتر لەم بارەیەوە قسە دەکەم.
بەڵام گۆڕینی ناوی نمایشەکە لە چوار سندوقەوە بۆ مێژووی با، ڕەنگدانەوەی ئەو جیهانبینییە جیاوازەیە کە نمایشەکەی لەسەر بونیاد نراوە، هەرچەندە لە ناو تێکستەکەشەوە وەرگیراوە. مەبەستم ئەوەیە ناوی مێژووی با لە تێکستەکەو نمایشەکەشدا ئەو کاتە بەدی دەکرێت کە لە دیمەنی بەسەرکردنەوەی نوێنەری سندوقەکاندا لە لایەن داهۆڵەوە، کاتێك دێتە لای سەوز، نوێنەری کەسە ئایینیەکان، لێی دەپرسێت دوایین بەرهەمتان چییە؟ ئەویش دەڵێت:قوربان، خەریکم مێژووی با دەنووسمەوە. ئەمە تەنیا ئاماژەیەکە لە تێکستەکەش و لە نمایشەکەشدا بۆ مێژووی با کە کراوە بە تایتڵی نمایشەکە. ئەم ئاماژەیە دەمانگەیەنێتە دەرەنجامێکی تەواو جیاواز لە گوتار و جیهانبینی نوسەر و ڕەنگە بەشێك لە بەشدارانی نمایشەکەش. ئێمە تێکستی دووەممان لە بەردەستدایە کە ناوی مێژووی بایە. کارەکتەرێکیشمان هەیە کە دەڵێت خەریکی نوسینەوەی مێژووی بام. کەواتە ئەم تێکستەی دووەم دەکرێت بەرهەمی کارەکتەری سەوز بێت کە نوێنەرایەتی مەزهەب و کەسانی ئایینی ڕیاکار و هەلپەرست و خۆویست و ئۆپۆرتۆنیست دەکات. لێرەوە ئەم گریمانەیە دەمانگەیەنێتە ئەوەی بە چاوێکیترەوە نمایشەکە بخوێنینەوە. لە تێکستەوە تا ڕوناکی سەر پارچە ئەبستراکتەکانی سینۆگرافیای نمایشەکە. بە گشتی دەبینین ڕەنگەکان لەسەر ئەو پارچانە بەرجەستە دەکرێن، زۆرجاریش هەر لەڕێی ڕوناکییەوە تێکڕای پانتاییەکە دەبێتە ڕەنگی سپی. دواتر باسی ئەوە دەکەم کە چۆن وەزیفەی ڕەنگەکان لەم نمایشەدا سادەتر کراونەتەوەو گۆڕاون بۆ ڕەنگی حیزبە سیاسیەکان. لە نمایشەکەدا ئەوە ڕەنگی سەوز نییە کە نوێنەرایەتی مەزهەب و باڵی ئیسلامی و ئایینی کۆمەڵگا دەکات، بەڵکو لەم نمایشەدا ئەوە ڕەنگی سپییە، وەك هەموومان دەزانین ئەوانی پێدەناسرێتەوە. هەر بۆیە کاروانی بەرەو پێشچوونی ڕوداوەکانیش چیدی بە ئاراستەی چنینەکانی نوسەری یەکەم ناڕوات، بەڵکو نوسەری دووەم کە مەزهەبیەکانن ڕوداوەکانمان بۆ دەگێڕنەوە: قوربان خەریکی نوسینەوەی مێژووی بام.
لە تێکستە ئۆریژیناڵەکەی بەهرام بەیزاییدا پێنج کارەکتەرمان هەیە کە چواریان بەناوی چوار ڕەنگەوە: سور، سەوز، زەرد، ڕەش دەستنیشانکراون و پێنجەمیش داهۆڵێکە. چوار ڕەنگەکە دابەش بوون بەسەر بازرگان و ڕۆشنبیر و پیاوی ئایینی و ڕەشەخەڵک دا. هەوڵدەدەن بۆ خۆپاراستن لە هەڕەشەی چاوەڕوانکراو داهۆڵێك دروستبکەن تا بیانپارێزێت. داهۆڵەکە ئامادە و پڕچەك دەکەن، دواتر داهۆڵەکە دەبێتە گیانلەبەر و فێری قسە دەبێت، سەرەتا ئەم حاڵەتە هەر چواریان دڵخۆش دەکات و ئاگاداری ئەوە نین کە داهۆڵ وردە وردە دەسەڵاتی خۆیی فراوان کردووە و لە دواجاردا دەست بەسەر هەموو وردەکاریەکانی ژیانیاندا دەگرێت و بۆ مانەوەی دەسەڵاتی خۆی ناچاریان دەکات هەر یەکێکیان سندوقێك بۆ خۆیان دروس بکەن و بچنە ناوی و هیچ پەیوەندیەکیان بە جیهان و یەکتریشەوە نەمێنێت. بەڵام لە درێژەی ئەو ژیانەدا ڕۆژێك لە سندوقەکانیان دێنە دەرەوە و بڕیار دەدەن دژی داهۆڵ بووەستنەوەو سندوقەکانیان بشکێنن. بەڵام تەنها کارەکتەری ڕەش کە بەشمەینەتەکانی کۆمەڵگا بەرجەستە دەکات، سندوقەکەی خۆی دەشکێنێت و بەرامبەر داهۆڵ دەوەستێتەوە. سیانەکەیتر بە دەلیلی شوێن و بەرژەوەندی ئابووری و ژیانی تایبەتی خۆیان پاشگەز دەبنەوە. بەڵام بەر لەوەی کارەکتەری ڕەش جێبهێڵن و بگەڕێنەوە ناو سندوقەکانی خۆیان، بۆ دواجار ئامۆژگاری ڕەش دەکەن و داوای لێدەکەن تا داهۆڵ پێینەزانیوە سندوقەکەی خۆی دروست بکاتەوە. ( ئەوان دەچنە ژوورەوەو هەریەك دەرگای سندوقەکەی خۆی دادەخات، ڕەشیش لە تاریکیەکەدا دەست بە گریان دەکات. قاقایەکی ترسناك دەبیسترێت، ڕەش شێتانە تەورەکە هەڵدەگرێت و بەرەو تاریکیەکە دەنەڕێنێت: من هێشتا هەم، من لێرەم. داهۆڵ دێتە پێشەوەو ڕەش دەبینێت و تفەنگەکەی لێ بەرز دەکاتەوەو داوای لێدەکات کڕنووشی بۆ ببات، بەڵام ڕەش ئامادە نییە. شانۆگەریەکەی بەیزایی بە هاواری ڕەش تەواو دەبێت کە هاوار دەکات : خۆرەتاو، خۆرەتاو.
ئەم تێکستەی بەیزایی هاوکاتە لەگەڵ شۆڕشی بەناوبانگی قوتابیان کە لە ١٩٦٧ ەوە دەستی پیکرد و دواتر زۆربەی بوارەکانی تری کۆمەڵگاکانی گرتەوە، بە تایبەتی لە ئەوروپا. نیگەرانی قوتابیان بوو لە بەرامبەر بابەتە ئەکادیمی و سیاسیەکاندا و جوڵاندنی ئەم بابەتانە بەرامبەر دەسەڵات( زانکۆ و دەرەوەی زانکۆ) و بەگشتی کۆمەڵگا تا ئەو کێشە و گرفتانە چارەسەر بکەن. فۆرمی ناڕەزایەتیەکان بریتی بوون لە دانیشتن لەسەر شەقامەکان و داگیرکردنی ئۆفیس و بینای زانکۆ و مانگرتن و..هتد جگە لە هەندێك فۆرمی توندڕەوی وەك خۆکوشتن. بەناوبانگترینی ئەو ناڕەزایەتیانەش ئەوەی ئایاری ١٩٦٨ی فەرەنسا بوو، زۆر جار ئاماژە بۆ ئەم ڕۆژە دەکرێت وەك خاڵی وەرچەرخانی ڕۆسنبیری و کۆمەڵایەتی و ئەخلاقی لە مێژووی ئەو ووڵاتە دا. ئالان گەیزمەر، وەك یەکێك لە سەرکردەکانی ئەو کاتە ڕوونیدەکاتەوە کە ئەو بزوتنەوەیە وەك شۆڕشێکی کۆمەڵایەتی سەرکەوتنی بەدەست هێنا نەك وەك بزوتنەوەیەکی سیاسی.
لە زۆر شوێندا هەست دەکەم بەیزایی لە نوسینی چوار سندووقدا کاریگەری ئەو ڕوداوانەی نیوەی دووەمی شەستەکانی بەسەرەوەیە . چونکە ئەو ناڕەزایەتیانە بەرز بوونەوەی ئاستی ململانێ کۆمەڵایەتیەکان بوو لە جیهاندا، تا ڕاددەیەکی زۆریش لەلایەن خەڵکی یاخیەوە بەڕێوەچوو دژی ئێلیت ( نوخبە) ی عەسکەری و بیرۆکرات، ئەوانەی بە زیادکردنی سەرکوتی سیاسی وەڵامی داخوازیەکانیان دەدایەوە. ناڕەزایەتیەکان تەنیا ئەمەریکا و وڵاتە کەپیتالیستەکانی نەگرتەوە، بەڵکو لە ووڵاتە سۆشیالیستەکانیشدا دژی ڕێگریەکان لە ئازادی قسەکردن و مافە مەدەنیەکان ناڕەزایەتی فراوان بەڕێخران. بەشی هەرە زۆری ئەم ناڕەزایەتیانەش بە بێ ئاراستەکردنی حیزبی و ڕێکخراوی سیاسی بەڕێوە دەچوون.
بەیزاییش لە چوار سندوقدا بەو ئاراستەیە بیر دەکاتەوە، ئەوانەی ناڕەزایەتییە فیعلیەکان بەڕێدەخەن، خودی خەڵکە بەشمەینەتەکەیە نەك بازرگان و ڕۆشنبیرە ئۆپۆرتونیستەکان و کەسە ئایینیەکان. دواتر دێمەوە سەر ئەم ئاراستەیەی بەیزایی.
