ئێمە چی ئەزموونێکمان هەیە لەگەڵ “تەوالێت”دا.. ئاراس سەعید
ئێمە چ ئەزموونێکمان لەگەڵ (تەوالێت)دا، هەیە؟ بۆچی مرۆڤ بۆخالی کردنەوەی غەریزە کەبتکراوەکانی پەنا دەباتە بەر تەوالێت؟
دەرگایی تەوالێتە گشتیەکانی هیچ کۆمەڵگایەک خالی نیە، لە کۆمەڵێک نووسین و دەق، هەریەکەیان گوزارشت لە فاکتێکی ژیاری و کۆمەڵایەتی قووڵ دەکەن.
بۆچی “تەوالێت” دەبێتە نهێنیترین درزی ژیان، کە تاکی کوردی لەویوە، تەعبیر لەشوناس و ڕوئیاو ئایدیاکانی دەکات. چ شتێک تەوالێت و ژیانی ئێمە ئاوێتەی یەکتردەکات لەناو کات و شوێندا،؟
بەگەڕانەوە بۆلای “فرۆید” ڕەنگە بتوانین، سەرەداوێکمان پێبدات بۆ کردنەوەی ئەم گرێ کوێرەیە، کاتێک فرۆید ئەقڵی مرۆڤ دابەش دەکات بەسەر سێ بەشی سەرەکیدا، ڕەنگە بێیەوێت پێمان بڵێ. “مرۆڤ بۆ هەمیشە لەژێرکاریگەری کەبتە دەرونیەکاندا دەژیت” بەجۆرێکی تر، هەرگیز مرۆڤ خاوەندارێتی کردەکانی خۆی ناکات، چونکە لەژێرفشاری ئید و سوپەر ئیگۆدایە. “سوپەرئیگۆ” خۆی لەترادیسۆن و مۆڕاڵی گشتی و تاپۆکانی کۆمەڵگا دەبینێتەوەو بەردەوامە لەکەبتکردنی داواکارییەکانی “ئید”.
“سوپەرئیگۆ” بەشێوازێکی سیستماتیکراو کارەکانی خۆی دەکات، جگە لەو چرکەساتەی کە مرۆڤ لە چاودێری ئەویتر خۆی دەدزێتەوە، “سوپەر ئیگۆ” ڕێگە بەخالیکردنەوەی مۆتیڤە دەروونیەکان نادات. بەقەولی “فرۆید” مرۆڤ لەدووکاتدا، توانایی خالیکردنەوەی مۆتیڤە دەروونییەکانی هەیە، لەکاتی نووستندا، کە “سوپەر ئیگۆ” نائاگایە. بۆیە مرۆڤ لەخەونەکانیدا “سێکس دەکات”، “دەکوژێت”، “یاخی دەبێت”. چرکەساتی دووەم، نەبوونی چاودێری ئەویترە، واتا، نۆڕم و ترادسیۆن و مۆڕاڵی کۆمەڵەکی.
ئێمە لە منداڵیدا، کاتێک بەڕۆژوو دەبووین و برسێتی هروژمی بۆ دەهێناین، پەنامان دەبردە بەر توالێت، بۆ ئەوەی پارویەک نان بخۆین. ئەزموونی ئێمە لەگەڵ توالێتدا، زیاتر لەچرکەساتی دەسپەڕ لێدانەوە دەستپێدەکات، نەک ڕۆژوو شکان.
بەڕوونکردنەوەی چەمکی دەسەڵات و پەیوەندیەکانی دەسەڵات بەجەستەوە، زیاتر پەیوەندی مرۆڤ و تەوالێت ڕوونتر دەبێتەوە. “ژان پۆڵ سارتەر” لە کتێبی بوون و نەبووندا، بەم شێوەیە لەبارەی جەستەوە دەدوێت:(“من بە لەش هەم” ئەمە یەكەم ڕەهەندی بوونە، “كەسانی دیكەش لەشم دەناسن و بەكاری دەهێنن”، ئەمە دووەم ڕەهەندی بوونە”). واتا: جەستە جگە لە ڕەهەندی بوونەكەی وەك بوون كە شوێنێك لە بۆشایی داگیردەكات، ئەوا خاوەنی ڕەهەندێكی ترە كە بریتیە لەوەی كاریگەری لەسەر دەوروبەری دادەنێتو بەهەمان شێوەش دەكەوێتە ژێر كاریگەرییەوە. فۆکۆ وتەنی: ( دەسەڵات لە جەستەی مرۆڤدایە، چونکە جەستە لەهەموو کات و شوێنێک ئامادەیی هەیە، دەسەڵات بەبێ شوێن و کات بوونی نیە.) دەسەڵات لەدیدی فۆکۆ وە پەیوەندیەکی نابەرامبەرە لە نێوان دوولایەندا. واتا ئەوی دەسەڵات دار، هەیمەنەو مومارەسەی دەکات بۆ دیسپیلن کردنی جەستەی ئەوی بێ دەسەڵات، شوێنەواری دەسەڵات هەمیشە لە جەستەدا دەمێنێتەوە.
بۆنموونە لە پەیوەندیە سۆزداریەکانیش پەیوەندی هێز و دەسەڵات بەئاشکرا دەبینین، دوو مرۆڤ لەپەیوەندی خۆشەویستیدان، ئەوی یەکەم هەوڵی داگیرکردنی جەستەی ئەوی تر دەدات. داگیرکردن تەنها بەرئەنجامی سەرکوتکردن و هێزی فیزیکی نیە، بەڵکو ئەوی تر، لە پیناوی بەدەستهێنانی ئاسایش و بەدەستهێنانی پێداویستیەکانی دەستبەرداری ئازادیەکانی دەبێت.
“فۆکۆ” پێ ی وایە، دەسەڵات لە جەستەدایە، فۆكۆ” سەبارەت بە دیسپلینی جەستەیی ڕای وایە كە جەستەی مرۆڤ لەم كاتەدادەخزێنرێتە ناو دەزگایەكی دەسەڵاتەوە، كە هەڵدەلوشێ، تێكدەشكێنێ‌‌و سەر لە نوێ بونیادی دەنێتەوە، دیسپلین جەستەیی ملكەچو گوێڕایەڵو ئامادەی قبوڵ كردنی دیسپلینی زیاترو دەسەڵاتی زیاتر دروست دەكات، بەر لە سەردەمی مۆدێرن سزادان تەنیا ڕووی لە كەسی تاوانبار بوو، تەنیا تاكە كەسی تاوانبار ڕووبەڕووی سزا دەبووەوە، بەڵام تەكنیكەكانی دیسپلین ڕوویان لە كۆی دانیشتوانە، واتە: دەسەڵاتی دیسپلینی تەنیا كەسێك دیاری ناكات تاكو بیخاتە ژێر چاودێرییەوە. یاخود سزای بدات، بەڵكو هەوڵی كۆنترۆڵی كۆی كۆمەڵگە دەداتو هەموو دانیشتوان دەخاتە ژێر چاودێرییەوە، بۆ گەیشتن بە ئامانجی ملكەچ كردنو لارەملێی تاكەكانو فراوان بوونی دەسەڵاتەكەی،پێویستبوو گشت ڕەهەندێكی فەزا، زەمەنو جوڵە ڕێساو یاسایان بۆ دروست بكرێ‌‌و بێوەستان سودیان لـێ وەربگیرێ، هەر بۆیە تەكنەلۆژیاو تەكنیكەكانی دیسپلین ڕۆژ لە دوای ڕۆژ زیاتر، دەست پێوە گرانە تر، بەش بەشكەرتر، هونەری تر، دیارترو قازانج خوازانە تر دەبن.
پەیوەندیەکی نزیک لە نێوان “سارتەر و فۆکۆ”دا هەیە، یەکەم مرۆڤ بە لەش هەیە. دووەم: دەسەڵات لەجەستەدایەو بەسەر جەستەدا پیاده دەکرێت. کەواتە مرۆڤ بۆ ئەوەی جەستەی لەچاودێری ئەویتر، ڕزگار بکات، بەدوای نهێنی ترین شوێندا دەگەڕێت. ناچارم زیاتر لەسەر چەمکی دەسەڵات ڕابووەستم، چونکە تێگەشتنی تاکی کوردی، تەنها لە دەسەڵاتی سیاسیدا کوورت دەبێتەوە، بەپێچەوانەوە، یەکەمین دەسەڵاتی پێش دەوڵەتی دەسەڵاتی خێزانە. وەکو ئەوەی “ئەریک فرۆم” (لەکتێبی هەڵهاتن لەئازادی) ئاماژەیی پێکردووە، مرۆڤ بەسرووشت ئازادە، بەڵام بەهۆی توانای زاڵنەبوونی بەسەر هێزەکانی سرووشتدا، چاوپۆشی لەبەشێک لە ئازادییەکانی دەکاتو ملکەچ و لارەگوێێ خێزان دەبێت.)
خێزان یەکەمین دامەزراوەی سەرکوتکەرە، کە توانایی چاودێرکردن و کۆنتڕۆڵکردنی هەیە. منداڵ هەمیشە دەیەوێت، بەشێک لە ئازادییەکانی بەدەست بهێنێتەوە، بەڵام ئەوە ئەستەمە، بۆیە پەنا دەباتە بەرنهێنی ترین درزی ژیان، بۆ خالی کردنەوەی غەریزەکانی. ئەوە یەکەمین ئەزموونی ئێمەیە لەگەڵ توالێتدا. جگەرەکێشان، دەسپەڕلێدان، تەوالێت دەبێتە نهێنی ترین، پەناگە بۆ شاردنەوەی جەستە لەچاودێرێکردنی ئەوی تر.
تەوالێت، تەنها سەرەتایەک نیە، کۆتایی هەبێت، بەڵکو بەرکەوتەیەکی ئەزەلییەو بۆ هەمیشە شوێنی خالیکردنەوەی غەریزەکانی مرۆڤە. با بڕێک بچینە پێشتر، بەو وتەیەی “ڕۆسۆ” دەست پێدەکەین کە دەڵێت؛(مرۆڤ بە ئازادی لەدایک دەبێت، بەڵام لەهەموو شوێنێک دیلکراوە). واتا مرۆڤ لەژێرکۆمەڵێک کۆتوبەندایە، بەناچاری ئەو ڕۆڵە دەگێرێت، کۆمەڵگا بەسەریدا سەپاندوویەتی. لە قۆناغی دووەمدا، دەسەڵاتەکان جیاوازە، دەسەڵاتێکی مۆنۆپۆڵی چڕ ئامادەیە، دەسەڵاتێک لەڕێگەی دەزگایی سیخوڕی و دامەزراوەی تێکهەڵچنراوەوە، خۆی مومارەسەدەکات. زۆرجاریش جومگەکانی دەسەڵات تەنها پۆلیس، ئاسایش، دەزگایی سیخوڕی نین. بەڵکو پۆلیسەکانی خودا و پۆلیسەکانی ئەخلاق و پۆلیسەکانی خێزان بەشدارن. کاتێک دەسەڵاتێک کۆی جموجۆڵەکانی جەستەی مرۆڤ کۆنتڕۆڵ دەکات لەڕێگەی تەلەسکرین و دەزگایی سیخوڕی و پۆلیسییەوە، مرۆڤ بۆ خالیکردنەوەی دوو شت، پەنا دەباتەوە بۆ توالێت، یەکەم؛ غەریزەکەبتکراوەکانی لە تەوالێدا خالی دەکاتەوەو لەڕێگەی جوێنەوە ڕەخنەکانی ئاڕاستەی ڕژێمە کلتووری و کۆمەڵایەتی و ئایینیەکان دەکات. خاڵی دووەم؛ تەوالێت دەبێتە، مینبەری گوزارشتکردن لە شوناس. زۆرجاریش دەبێتە مینبەرێک بۆ هۆشیاری سیاسی و ڕەخنەی ئایینی و ڕەخنەکردنی دەسەڵاتەکان.
